Spelsimulatie BLOEI

door: Marcel van Bockel, Angeline van Gils, Lia Spreeuwenberg

Stoas Wageningen|Vilentum Hogeschool en Twynstra Gudde hebben in 2013 samen de spelsimulatie Bureau BLOEI ontwikkeld. Deelnemers aan de spelsimulatie gaan tijdelijk aan het werk bij een bureau voor landschapsarchitectuur en gaan aan de slag met een complexe ontwerpopdracht. ‘Ecologische intelligentie’ staat hierbij aan de basis van hun aanpak. Om ‘ecologische intelligentie’ echt te ervaren is gekozen voor een mensgerichte spelsimulatie. De kracht van de spelsimulatie zit in de snelle en intensieve manier waarop de deelnemers aan den lijve ondervinden wat de essentie is van de ecologisch intelligente aanpak. Dit maakt de abstracte basis bespreekbaar en helpt de deelnemers om deze vernieuwende aanpak te gebruiken in de eigen situatie als ﴾beginnend﴿ docent.

Complexe vraagstukken

Iedereen heeft te maken met complexe vraagstukken. Dergelijke vraagstukken zijn vaak vanuit diverse invalshoeken te benaderen, zijn op het eerste oog niet op te lossen en kennen geen duidelijke eigenaar. Wanneer je zelf met een complex vraagstuk wordt geconfronteerd is het lastig om te werken aan een oplossing. Bij wie moet je beginnen? Welke acties kun je ondernemen? De reflex is meestal om het vraagstuk op te knippen in fases of behapbare brokken. De klassieke aanpak is om het complexe vraagstuk te vereenvoudigen en dan aan te pakken. Op deze manier hebben we het vrijwel allemaal aangeleerd.

Het nadeel van het behapbaar maken van een complex vraagstuk is het verlies van de verbinding met de context van het vraagstuk. Dat is jammer, omdat juist in deze context allerlei oplossingsmogelijkheden schuilen. Daarnaast betekent opknippen dat het zicht op de samenhang en de onderlinge relaties verdwijnt. Dit is ook jammer, omdat juist in deze samenhang de complexiteit schuilt waarvoor een oplossing wordt gezocht.

Een voorbeeld van een complex vraagstuk is de werkdruk van een docententeam. Een docententeam van een onderwijsinstelling wordt geconfronteerd met een steeds maar toenemend takenpakket. Ruimte voor uitbreiding van het team is er niet. Het team krijgt het werk nu net gedaan door overwerk en concessies te doen aan de kwaliteit. Een onhoudbare situatie. Door het takenpakket van het team vanuit verschillende invalshoeken te verdiepen en door goed te kijken naar de context van het team ontstond inzicht, verbreding en relativering. Het bijeenbrengen van alle inzichten vormde een bron van creativiteit en onverwachte oplossingsrichtingen.

Ecologische Intelligentie

Met een aanpak vanuit Ecologische Intelligentie wordt een complex vraagstuk holistisch benaderd en zelfs groter gemaakt door de context bij het vraagstuk te betrekken. Je zoomt als het ware uit. De insteek is om een complex vraagstuk te zien als een ecosysteem dat bestaat uit samenhangende relaties en wordt waargenomen door degene die het vraagstuk aandraagt. Door op die manier te kijken, ontstaan andere aangrijpingspunten en verrassende oplossingsrichtingen. Door een complex probleem groter te maken, ontstaan eerder verrassende oplossingsrichtingen.

Stoas Wageningen|Vilentum Hogeschool heeft de ambitie om ecologische intelligentie een belangrijke plek te geven in de opleidingen die worden aangeboden en het onderzoek dat wordt verricht. De ambitie past goed bij het profiel van een groene hogeschool, maar is ook ingewikkeld. Het ontbreekt aan een conceptuele en modelmatige uitwerking van het begrip ecologische intelligentie. Dit past in de geest van de betekenis van het begrip maar maakt het tegelijkertijd lastig om ecologische intelligentie over te dragen aan studenten, docenten en onderzoekers. Zie voor meer over ecologische intelligentie de lectoraten van Stoas: http://www.stoasvilentum.nl/kenniscentrum‐leren‐en ontwikkelen/onderzoekenlectoraten/lectoraat/

Met behulp van een spelsimulatie is er voor gekozen om ecologische intelligentie over te dragen door deelnemers te laten werken aan een complex vraagstuk. De ecologisch intelligente aanpak is verwerkt in de opzet van de spelsimulatie; deelnemers gaan er dus actief mee aan de slag. Door de essentie van de ecologische intelligente aanpak in de spelsimulatie te ervaren, wordt de aanpak bespreekbaar, overdraagbaar en toepasbaar op eigen complexe vraagstukken.

Metafoor van de landschapsarchitect als basis spelsimulatie

In de spelsimulatie gaan de deelnemers werken aan een ontwerp voor stadspark De Verte. Het spel is zo ontworpen dat deelnemers worden meegenomen in de werkwijze van de landschapsarchitect.

De verbinding met de werkwijze van de landschapsarchitect is een bewuste keuze. Door het ontbreken van een conceptuele uitwerking van het begrip ecologische intelligentie was een alternatief model nodig om de spelsimulatie te ontwikkelen. De oplossing is gevonden om het ontwerp van de spelsimulatie te baseren op een beroep dat in zichzelf ecologisch intelligent is. Mede op basis van de ervaringen met de nieuwbouw van het nieuwe schoolgebouw kwam naar voren dat landschapsarchitect zo’n beroep is. De manier waarop een landschapsarchitect aan de slag gaat met een ontwerp is te betitelen als een ecologisch intelligente aanpak. De ontwerpopgave is daarbij het complexe vraagstuk, de eisen aan het ontwerp overtreffen vrijwel altijd het beschikbaar aantal m2 en het budget.

Om het begrip ecologische intelligentie ‘speelbaar’ te maken is onderzoek gedaan naar de werkwijze van een landschapsarchitect. Gesprekken met landschapsarchitecten en het doen van desk research naar onder andere verschillende opleidingen tot landschapsarchitect heeft geleid tot 8 werkprincipes, die de basis vormen voor de spelsimulatie.

Voor de spelsimulatie zijn de belangrijkste elementen van ecologische intelligentie samengevat in 8 werkprincipes, te weten:

• Zelfkennis en eigenheid heeft betrekking op de manier hoe je zelf naar het vraagstuk kijkt en er mee aan de slag wil gaan. Het is goed om je bewust te zijn van je eigen opstelling.
• Pleidooi betekent dat je oplossingen voor het vraagstuk ﴾of onderliggende analyses﴿ verhalend beschrijft. Dus geen droge tabellen en grafieken, maar een persoonlijk verhaal waar je een bepaalde emotie en passie in verwerkt.
• Wederkerigheid staat voor de werkhouding die je aanneemt. Hierbij is het vanuit ecologische intelligentie gezien belangrijk om waardering te hebben voor de inbreng van anderen en bevindingen en inzichten zoveel mogelijk te delen.
• Genius Loci staat voor ‘de ziel van de plek’. Dit betekent in het geval van een vraagstuk het karakter en de geschiedenis van het vraagstuk zelf.
• Spelen met extra dimensies betekent rekening houden met dimensies als tijd, groei en ontwikkeling. In een vraagstuk staat de tijd nooit stil en dat biedt hulp bij het vinden van oplossingen.
• Samensmelten van expertises betekent verder gaan dan het betrekken van verschillende expertises. Voor het vraagstuk wordt als het ware een nieuwe expertise ontwikkeld waarin de benodigde verschillende expertises één geheel vormen.
• Zooming en cocooning staat voor de dynamiek om een vraagstuk van afstand te bekijken ﴾uitzoomen﴿ en vervolgens weer in te zoomen op een detail.
• Verbinding/context staat voor de context waar het vraagstuk zich in bevindt. Het is belangrijk om goed verbonden te zijn met deze context omdat deze context vaak handvatten biedt voor oplossingen

Spelsimulatie BLOEI

De spelsimulatie Bureau BLOEI biedt deelnemers de gelegenheid om ecologisch intelligent aan de slag te gaan met een ontwerpopgave. In de spelsimulatie worden de deelnemers stap voor stap meegenomen in de werkwijze van de landschapsarchitect. Dit gebeurt zelfs bijna letterlijk, omdat het vraagstuk in de spelsimulatie betrekking heeft op de inrichting van een stadspark. De deelnemers gaan in de spelsimulatie werken bij Bureau BLOEI, een bureau voor landschapsarchitectuur. Zij gaan met elkaar meedoen aan een prijsvraag voor het maken van een ontwerp voor stadspark De Verte. De werkwijze van de landschapsarchitect resulteert in een dynamiek tussen de deelnemers, in creatieve ontwerpoplossingen en biedt inzicht in het eigen functioneren.

De opzet van de spelsimulatie zorgt ervoor dat deelnemers zich inleven in de locatie van het stadspark ﴾de genius loci﴿ door het opbouwen van een maquette in 3D. Deze handeling verrichten de deelnemers ter voorbereiding op de eerste ronde van het spel. Op die manier leggen de deelnemers verbinding met de context waarin het vraagstuk zich bevindt en kijken zij op ieder hun eigen manier naar de complexe ontwerpopgave De deelnemers zijn vervolgens in thematische groepjes ingedeeld. Hiermee wordt geborgd dat het ontwerp van het stadspark breed en vanuit verschillende invalshoeken en expertises wordt aangevlogen.

Maquette stadspark De Verte

In de eerste ronde wordt de deelnemers gevraagd een ontwerp te maken voor alleen hun eigen thema. Op die manier ontstaat over de hele groep gezien een brede, thematische verdieping van het vraagstuk, wat uiteindelijk zorgt voor samensmelten van expertises. Aan de hand van een ‘moodboard’ met afbeeldingen en motto’s presenteren de deelnemers hun ontwerpen op een eigen, verhalende manier ﴾het pleidooi﴿. Wanneer een groepje het ontwerp toelicht, mogen de andere groepjes alleen luisteren. Hierdoor krijgen alle thema’s de volle aandacht, waardoor de thematische verdieping breed gedeeld wordt.

In de tweede ronde gaan alle groepjes een totaalontwerp maken voor het stadspark. Hierbij ontstaat het probleem dat meer in het stadspark moet komen dan dat er ruimte is. Met behulp van creatieve en originele oplossingen moet een ontwerp worden gemaakt dat ervoor zorgt dat Bureau BLOEI de prijsvraag wint. De deelnemers worden uitgedaagd om te spelen met extra dimensies zoals tijd, groei en ontwikkeling en het breder kijken helpt hen om andere oplossingen te zien. Bij het presenteren van de ontwerpvoorstellen worden deze oplossingen vastgelegd als uitgangspunten voor het finale ontwerp van Bureau BLOEI als inzending voor de prijsvraag.

Eerste ervaringen

De spelsimulatie wordt ingezet als onderdeel van het curriculum rondom Persoonlijk Functioneren van Stoas Wageningen | Vilentum Hogeschool. Studenten werken in deze zogenaamde beroepssituatie aan bewustwording over hun eigen functioneren. Bij het werken aan complexe vraagstukken gaat het bijvoorbeeld om samenwerkingsvaardigheden.

De spelsimulatie is een aantal maal gespeeld met studenten. Hieruit blijkt dat deelnemers snel worden aangegrepen om met de ontwerpopgave aan de slag te gaan. De opzet van de spelsimulatie zorgt ervoor dat iedereen meegaat in de ecologisch intelligente aanpak. Het resultaat zijn originele ontwerpoplossingen voor het stadspark en een prettige samenwerking. Deelnemers merken wat het doet als oplossingen worden gezocht in de context en als bewust wordt gewerkt vanuit een eigen visie.

Een selectie van uitspraken van deelnemers:

“Zowel op het gebied van dilemmahantering als vakinhoud een verrijkende werkvorm.”

“De kracht van deze spelsimulatie schuilt er in dat je met iets totaal anders bezig bent en toch ﴾of juist daardoor﴿ tot inzichten komt in relatie tot je eigen vraagstuk. Eén van de inzichten die ik opgedaan heb was het vasthouden aan eigen waarden en tevens open staan voor inbreng van anderen.”

De nabespreking is hierbij één van de belangrijkste onderdelen: tijdens het verloop van de spelsimulatie gaan de deelnemers op in de ecologisch intelligente aanpak. Na het spel, terugkijkend op de eigen aanpak, ontstaat bewustwording. Bijvoorbeeld over de manier van met elkaar keuzes maken, de ruimte die ontstaat door groter te denken en over problemen die vanuit een andere invalshoek zijn verdampt. In deze bewustwording schuilt de crux van de ecologisch intelligente aanpak.

Deze spelsimulatie is ook door andere ﴾onderwijs﴿organisaties in te zetten die op een andere manier willen leren kijken naar complexe vraagstukken in hun organisatie.